Cześć!

W dzisiejszym odcinku opowiem Ci o programach motywacyjnych typu opcje na akcje, czyli efektywnym ekonomicznie i podatkowo rozwiązaniu służącym do motywowania kluczowej kadry spółki akcyjnej.
 
Dzisiejszy odcinek skierowany jest do zarządów, dyrektorów finansowych, być może działu HR albo działu finansowego, spółek akcyjnych albo spółek, które planują w przyszłości przekształcać się na spółki akcyjne.

Chciałbym opowiedzieć Ci o ciekawym programie motywacyjnym, opcję na akcję, nazywanym również z języka angielskiego ESOP, czyli z języka angielskiego Employee Stock Option Plan. Co to jest to całe ESOP i dlaczego jest to efektywne ekonomicznie i podatkowo oraz jak z głową go wprowadzić w swojej firmie, tego właśnie się dowiesz z dzisiejszego odcinka.

Dobrze, po pierwsze taki sztandarowy program opcji na akcje, taki program motywacyjny, polega mniej więcej na tym:

Mamy w spółce akcyjnej kluczowe osoby dla tej spółki. Często są to członkowie zarządu albo po prostu ważni pracownicy i chcemy w jakiś sposób ich motywować, żeby zostali w spółce. Są to zwykle osoby, które zarabiają, już ta pensja podstawowa jest już naprawdę wysoka. I to, czy oni dostaną kolejne 5 czy 10 tysięcy premii, no nie jest dla nich tak bardzo ważne w kontekście tego, żeby dalej zostać w spółce i ją rozwijać. I wymyślono właśnie coś takiego jak program Opcje na Akcje.

On składa się z kilku kroków.

Po pierwsze, zwykle jest tak, że zawiera się formę porozumienia między spółką, a właśnie beneficjentami tego programu, osobami fizycznymi. W tym porozumieniu ustala się, że spółka przydzieli określoną liczbę swoich akcji dla tych osób pod warunkiem, że te osoby fizyczne zrobią to i to i to.

Zwykle wystarczy, żeby po prostu w danym roku kalendarzowym ci pracownicy, współpracownicy dalej pozostawali w spółce i czasami jest tak, że też się określa jakieś wyniki finansowe, które muszą osiągnąć, żeby, w sensie ta spółka musi osiągnąć, na przykład jakiś wolumen sprzedaży, no i wtedy otrzymują ileś tam akcji spółki. Spółka po prostu dodatkowo emituje te akcje. Ci pracownicy mają z tego taką korzyść, tak już na razie jeszcze abstrahując od podatków, dostają akcję, dostają papier wartościowy, który być może w przyszłości będzie warty o wiele więcej.

Na przykład teraz, zamiast dostać 5 tysięcy złotych premii, zostaje 5 tysięcy złotych, ale w akcjach spółki, załóżmy 10 akcji po 500 złotych i być może ta spółka jest startupem albo jest spółką rozwijającą się i za cztery lata, kiedy przyjdzie np. jakiś zewnętrzny inwestor albo ta spółka zadebiutuje na giełdzie papierów wartościowych, wtedy te akcje wzrosną znacząco.

Tak na przykład było przy Spotify. Osoby, które otrzymywały opcje na akcje, to był chyba początek lat dwutysięcznych, w momencie kiedy spółka weszła na giełdę amerykańską, jak dobrze pamiętam, stali się milionerami. No i być może jest, tak będzie i tego Ci życzę w spółce, w której pracujesz. Dostaniesz teraz tą akcję, opcję na akcję i w przyszłości może zostaniesz milionerem. Mamy pierwszy etap tego programu motywacyjnego, czyli podpisywanie porozumień, że pod pewnymi warunkami, jeżeli one zostaną spełnione, to wtedy pracownik otrzyma akcję.

Drugim etapem naturalnie jest spełnienie tych warunków, na przykład po roku i otrzymanie konkretnej liczby akcji spółki.

Natomiast trzecim etapem jest sprzedaż tych akcji przez pracowników, osoby, które otrzymywały te akcje.

Jak to wygląda podatkowo i też z strony ekonomicznej?

Zacznę najpierw od strony ekonomicznej.

Spółka w momencie podpisania tych porozumień generalnie nie ma praktycznie żadnych kosztów. Tworzy dokument, w którym zawarte jest to porozumienie. Porozumienie jest podpisywane. Nic zasadniczo od strony spółki się nie dzieje i od strony finansowej wypływu jakichś środków.

Na drugim etapie tak samo spółka przydziela akcje, być może jest potrzebna wizyta u notariusza, pomoc prawników, ale generalnie to, że spółka przydzieli akcje nawet o wartości załóżmy miliona złotych, to nie jest równoważne z tym, że ona musiała ze swojego konta bankowego wydać milion złotych. I to jest właśnie taki benefit ze strony spółki, że ona może dać jakąś wartość pracownikowi, a sama jakby nie jest zmuszona, żeby ponieść wysoki koszt ekonomiczny.

No a późniejsza sprzedaż akcji przez pracowników to już jest, że tak się wyrażę, broszka tych pracowników, tych beneficjentów programu. Spółka znowu nie traci pieniędzy, nie musi ich wydawać. To pracownicy potencjalnie zyskują na sprzedaży akcji. No i tyle.

Jak to wygląda od strony podatkowej?

Jest to naprawdę bardzo ciekawe rozwiązanie podatkowe dlatego, że od razu skrócę całą tą historię, ale generalnie w skrócie jeżeli odpowiednio ustrukturyzujesz i zabezpieczysz ten program, może być tak, że dochód do opodatkowania w przypadku tych pracowników będzie dopiero w momencie sprzedaży tych akcji.

Czyli sam fakt podpisania tych porozumień, które potencjalnie w przyszłości mogą dawać akcje, przyznanie akcji z pracownikom, beneficjentom, jest dla nich neutralne podatkowo. Spójrzcie na to jeszcze z drugiej strony.

Normalnie, gdyby spółka wypłaciła milion złotych premii swojemu prezesowi zarządu, zatrudnionego załóżmy na umowę o pracę, no to to byłoby opodatkowane 12, później 32% stawką. Mogłaby wyjść jeszcze danina solidarnościowa, czyli dodatkowe 4%, składka zdrowotna w wysokości 9%. To i z tego miliona poziom opodatkowania byłby pewnie na poziomie ponad, nie wiem, blisko 40%.

A jeżeli spółka przyzna temu prezesowi swoje akcje o wartości miliona złotych, na moment przyznania tych akcji prezes nie opodatkowuje niczego, spółka zresztą też.

A późniejsza sprzedaż tych akcji przez prezesa jest opodatkowana zasadniczo stawką 19% od zysków, jest to taki dochód z zysków kapitałowych, czyli no dużo korzystniejszy jest o podatkowe 19% niż 40%. Prosta matematyka.

Oczywiście organy skarbowe, zdarza im się to kwestionować te rozliczenia i spotkałem się nawet z takimi stanowiskami, że opodatkowany jest każdy z etapów tego programu, czyli beneficjent tego programu ma przychód do opodatkowania w momencie podpisania porozumienia, które potencjalnie da mu kiedyś akcje, ma przychód w momencie nabycia tych akcji od spółki i w momencie ich sprzedaży. Czyli jedna rzecz, jakby jedno świadczenie de facto, czyli te akcje mogą być potrójnie opodatkowane. Szaleństwo, nie zgadzam się z tym całkowicie.

Czasami fiskus twierdzi, że przecież mamy też przepisy związane z przychodem, ale mamy też koszty uzyskania przychodu na poszczególnych etapach, więc nie jest tak, że opodatkowujemy coś trzy lub dwukrotnie opodatkowujemy to samo, co byłoby swoją drogą złamaniem zasad Konstytucji. Ja się z tym nie zgadzam. Moim zdaniem jest to błędna interpretacja przepisów.

Jednak w sumie skoro zdarzają się negatywne stanowiska, takie profiskalne u fiskusa, no to co należy zrobić, żeby to ryzyko zminimalizować?

Powrót do pierwszego etapu, czyli podpisania porozumienia opcji na akcję. Więc tak, mamy przychód podatkowy w momencie, kiedy ten przychód jest definitywny, czyli taki, że w sposób trwały i ostateczny zwiększa aktywa osoby fizycznej, czyli tego beneficjenta, który otrzymuje akcję.

Co to znaczy?

Jeżeli zawrzemy odpowiednie postanowienia w porozumieniu, które sprawiałyby, że to przysporzenie nasze nie jest trwałe i ostateczne w momencie jego podpisywania, moim zdaniem nie powinniśmy mówić o przychodzie. Dajmy jakiś przykład takiego zapisu. Porozumienie może wskazywać, że przydzielenie akcji, osoba otrzymuje akcję tylko jeżeli dalej będzie współpracować ze spółką, czyli rezygnacja współpracy ze spółką, nieważne z jakich okoliczności, nawet z jakichś prywatnych, sprawia, że nie otrzymamy akcji. Możemy podkreślać to, że osoba fizyczna podpisując porozumienie na przyszłe nabycie akcji nie dysponuje w momencie podpisania porozumienia żadnym zbywalnym prawem, bo załóżmy, porozumienia nie mogą być przedmiotem cesji, nie można nimi tak całkowicie swobodnie dysponować.

Takie przykładowe zapisy, oczywiście może być ich więcej, ja tylko dałem takie dwa podstawowe, sprawiają, że to przysporzenie majątkowe już nie powinno być traktowane jako trwałe i ostateczne. Co więcej, nie występuje przychód do opodatkowania, jeżeli wiemy w jakiej wartości on występuje. To znaczy, że musimy wiedzieć konkretnie jaki przychód wystąpił, ile złotych jakby tego przychodu mamy, tu mówiąc w skrócie, żeby obliczyć z tego podatek no i go zapłacić. I tak jeżeli, jeżeli to porozumienie na przyszłe nabycie akcji, opcję na akcję, W wyniku ich nie da się określić jaki ten przychód miałby wystąpić.

No to tak samo nawet jeżeli ktoś twierdzi, że mimo wszystko mamy przychód, no to skoro z obiektywnych przyczyn nie jesteśmy w stanie ustalić i nikt nie jest w stanie ustalić w jakiej wartości mamy ten przychód, no to znowu moim zdaniem nie wystąpi obowiązek zapłaty podatku od tego przychodu.

Podsumowując ten punkt, zawarcie porozumień dających w przyszłości możliwość nabycia akcji, czyli takie opcje na akcje, jeżeli nie mają wymiernego przysporzenia majątkowego albo ta wartość przychodu jest niemożliwa do ustalenia z obiektywnych przyczyn, moim zdaniem nie wystąpi przychód do opodatkowania. Kluczem jest tutaj odpowiednie ukształtowanie tych porozumień.

Punkt drugi, czyli sam moment objęcia akcji.

Tutaj mamy trochę więcej zabawy. Mamy w ustawie o PIT artykuł 24 ustęp 11 do 12a, to takie specjalne regulacje, które determinują nam moment powstania przychodu właśnie z tytułu takich programów motywacyjnych. Tylko te przepisy nie mówią o jakimkolwiek programie motywacyjnym tylko właśnie specyficznych programach motywacyjnych.

Po pierwsze ten program motywacyjny w rozumieniu ustawy o PIT musi być stworzony przez spółkę akcyjną albo spółkę, która jakby emituje te akcje albo spółkę akcyjną, która jest spółką dominującą w rozumieniu ustawy o rachunkowości i od której podatnik uzyskuje, podatnik czyli ta osoba fizyczna, beneficjent programu nabywa jakby te akcje.

Mówiąc w skrócie, nabywamy akcję spółki jakby naszej, bezpośrednio jakby od naszej spółki, z którą współpracujemy lub akcję spółki dominującej do tej spółki w rozumieniu ustawy o rachunkowości. To jest pierwszy warunek.

Drugi warunek. Musimy otrzymywać świadczenia albo inne należności z artykułu 12 lub 13 ustawy o PIT.

Czyli ważne jest, że my otrzymujemy wynagrodzenie od tej naszej spółki, od której dostajemy akcję albo od spółki dominującej i te świadczenia właśnie muszą wpisywać się świadczenia z artykułu 12 lub 13 ustawy o PIT. Artykuł 12 ustawy o PIT mówi o przychodach ze stosunku pracy i im podobne. Czyli w skrócie jesteśmy na umowie o pracę ze spółką akcyjną lub spółką ją dominującą. Już może nie będę tego powtarzał, ale miejcie to z tyłu głowy. No i z tytułu tego, że właśnie jesteśmy na umowie o pracę dodatkowo jeszcze w ramach programu motywacyjnego dostajemy te akcje.

Trochę ciekawiej jest w artykule 13 ustawa o PIT, bo tam mamy całą masę różnych rodzajów przychodów, ale najczęściej są to przychody na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, ale nie zawieranych w ramach prowadzonej przez osobę fizyczną beneficjenta programu poza rolniczej działalności gospodarczej albo przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich.

Myślę, że to jest takie najczęstsze jeśli chodzi o wynagradzanie członków zarządu. Czyli jeżeli jesteśmy takim członkiem zarządu albo ważną osobą w personelu spółki i otrzymujemy przychody z tytułu umowy o pracę, umowy o zleceniu, umowy o dzieło, ale określonych albo na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem kontraktów menedżerskich, I w ramach tych właśnie umów dostajemy te opcje na akcję, no to jest to kolejny warunek, który sprawia, że wpisujemy się w ten program motywacyjny w ustawie o PIT.

Dobrze, no i co z tego, że się wpisaliśmy w tą ustawę o PIT?

A mianowicie to sprawia, że jest to wprost napisane w ustawie o PIT, że sam moment objęcia tych akcji jest neutralny dla nas podatkowo. Nie mamy przychodu.

Natomiast przychód powstaje dopiero w momencie odpłatnego zbycia tych akcji, czyli właśnie mamy to, o co nam chodziło, nieopisane szczęście, mamy przychód, ale dopiero w momencie sprzedaży akcji. Co istotne, jeżeli mamy takie miszmaszy w postaci tego, że ta spółka nie jest w Polsce, tylko w innym kraju, ale ten kraj należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, no to jest możliwe, że dalej będziemy korzystać z tych przepisów szczególnych ustawy o PIT i objęcie akcji nie jest neutralne podatkowo, dopiero sama sprzedaż będzie opodatkowana na poziomie osoby fizycznej.

Czyli mamy taką sytuację, że spełniamy, załóżmy, że spełniamy te warunki z ustawy o PIT, mamy tu neutralność, ale jest też oczywiście sytuacja, że nie spełnimy tych warunków.

Na przykład, myślę, że to najczęstsze będzie, współpracujemy ze spółką wyłącznie na podstawie umowy B2B. No i też tacy współpracownicy chcą uzyskać, spółka chce im przyznać akcję.

Czy wtedy to będzie opodatkowane?

Cóż… W takim wypadku nie wpisujemy się w te przepisy szczególne ustawy o PIT, o których teraz mówiłem, ale dalej jest możliwa neutralność podatkowa. Tutaj wchodzimy w już takie zasady ogólne nabywania akcji.

No i mogę Wam zdradzić, że jeżeli nabywamy akcje za wkład pieniężny, to wtedy samo objęcie akcji, sam moment objęcia akcji powinien być moim zdaniem neutralny podatkowo. Natomiast jeżeli obejmujemy te akcje za wkład niepieniężny albo tak po prostu otrzymujemy nieodpłatnie, no to wtedy niestety moim zdaniem jest ryzyko, że przyznane akcje będą naszym przychodem.

Tutaj jest osobna dyskusja, w jaki sposób opodatkować ten przychód, czy to będzie, na przykład jeżeli jesteśmy na ryczałcie, ta osoba fizyczna, która otrzymuje akcję jest na ryczałcie, no to czy to będzie w wysokości właśnie stawki podstawowej, której ryczałtu, którą stosujemy, być może to też będzie dla nas korzystne, bo korzystamy z niskiej stawki ryczałtu. Ale to już są takie szczegóły mocne, które powinniśmy sprawdzić, jeżeli też wynagradzamy, chcemy przyznać akcję osobom na B2B tak zwanym.

I mała uwaga na sam koniec. Pamiętaj, że takie opcje na akcje, takie programy motywacyjne mogą powodować obowiązki w zakresie schematów podatkowych, czyli MDR.

W dużym skrócie schematy podatkowe polegają na tym, że informuje się szefa KAS, szefa Krajowej Administracji Skarbowej, o tym, co się zrobiło związanego z podatkami. Nie jest to nic złego, no ale obowiązki takie występują i potrafią być naprawdę takie sankcje bardzo dotkliwe. Obserwuję w ostatnim czasie bardzo wzmożone zainteresowanie schematami podatkowymi i absolutnie nie można lekceważyć tego tematu. I takie programy motywacyjne mogą być schematem podatkowym, który będzie raportowany.

Przede wszystkim musisz sprawdzić, czy ten program motywacyjny byłby potencjalnie schematem krajowym czy transgranicznym. W uproszczeniu krajowy jest wtedy, kiedy wszyscy uczestnicy tego schematu są w Polsce, tak w dużym skrócie.

Po drugie, musi zostać spełnione kryterium kwalifikowanego korzystającego, żeby schemat krajowy podlegał raportowaniu, czyli w skrócie przychody, koszty rachunkowe korzystającego, zwykle korzystające są osoby fizyczne, tych beneficjenci, albo uwaga, uwaga, przychody, koszty albo też wartość aktywów korzystającego lub podmiotu powiązanego z korzystającym przekraczają 10 milionów euro albo wartość uzgodnienia, czyli co tutaj przez to należy rozumieć, tutaj są akurat trudne do określenia, ale powiedzmy wartość tych przyznawanych akcji przekracza 2,5 miliona euro, może dojść do spełnienia kryterium kwalifikowanego korzystającego, to wtedy mamy spełnione to kryterium kwalifikowanego korzystającego.

Wszystko się dzieje załóżmy w Polsce. Żeby schemat podatkowy podlegał raportowaniu to jeszcze musi wystąpić albo kryterium głównej korzyści oraz czyli łącznie jedna z głównych cech rozpoznawczych albo szczególna cecha rozpoznawcza albo inna szczególna cecha rozpoznawcza.

Nie wdając się w bardzo duże szczegóły, moim zdaniem programy motywacyjne mogą spełniać kryterium głównej korzyści, bo chodzi nam o to w dużym skrócie, żeby nie płacić, odroczyć moment opodatkowania, nie płacić dużego podatku. To jest nasza motywacja.

Może spełniać ogólną cechę rozpoznawczą w postaci zmiany kwalifikacji dochodów, przychodów do innego źródła dochodów, który skutkiem jest faktycznie niższe opodatkowanie. No i tutaj mamy już spełnione te warunki, więc potencjalnie byłoby to raportowane albo może zostać już spełniona cecha związana ze znacznie ujednoliconą dokumentacją, która nie wymaga istotnych zmian w celu wdrożenia, co też jest ogólną cechą rozpoznawczą. Dodatkowo widzę ryzyko spełnienia szczególnej cechy rozpoznawczej, czyli dochodzi do przeniesienia trudnych do wyceny wartości niematerialnych, czyli te akcje nasze, które przenosimy mogą, są trudne do wyceny.

Czy tak rzeczywiście jest w Twoim przypadku, tego nie wiem, ale generalnie zwracam Ci uwagę na schematy podatkowe, na to, że programy motywacyjne mogą być raportowanym schematem podatkowym i dlatego też warto zwrócić się do doradcy podatkowego w celu zbadania, czy choćby nie powinniśmy czegoś zaraportować.

Podsumowując tę część podcast, a w sumie jest ona najważniejsza, to sprawdzamy w artykule 24 ust. 11 do 12a, czy spełniamy te przepisy szczególne związane z programami motywacyjnymi, sprawdzamy jaka spółka emituje te akcje, komu je emituje, z jakiego tytułu te osoby uzyskują przychody, czy to są w szczególności przychody z umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, kontraktów menedżerskich.

Jeżeli spółka ma może siedzibę za granicą, co też może troszkę skomplikować naszą analizę. A jeżeli nie spełniamy tych warunków, no to być może dalej mamy szansę na neutralność podatkową samego przyznania akcji, ale tutaj trzeba już się zastanowić, jak te akcje są obejmowane, w szczególności na przykład czy nie jest to wkład pieniężny.

No i na końcu sam moment sprzedaży akcji. Tutaj sprawa jest raczej prosta.

Sprzedaż takich akcji to są przychody z zysków kapitałowych opodatkowane 19%, więc to jest najprostszy etap całego tego programu motywacyjnego.

W dzisiejszym odcinku opowiedziałem Ci o programach motywacyjnych typu opcje na akcje skierowanych do spółek akcyjnych, które w sposób ekonomiczny i też efektywny podatkowo chcą wynagradzać kluczowe osoby w swojej organizacji.

Opowiedziałem Ci dlaczego jest to tak opłacalne oraz co zrobić, żeby rzeczywiście było to neutralne podatkowo. Wskazałem Ci na ryzyko że fiskus potrafi nawet opodatkować trzykrotnie programy motywacyjne, więc warto skonsultować zapisy całego programu motywacyjnego, począwszy od samego porozumienia, które potencjalnie w przyszłości przyzna akcję doradcom podatkowym. No i końcowo wskazałem na to, co się dzieje, kiedy już sprzedamy te akcje.

Jeżeli zastanawiasz się nad wprowadzeniem takiego programu w swoje organizacji i masz jakiekolwiek wątpliwości podatkowe, serdecznie zapraszam do kontaktu, również w ramach bezpłatnej konsultacji.